Các quan chức trong chính quyền Trump tuần này đã công bố kế hoạch nhằm đóng vai trò tích cực hơn trong việc đảm bảo nguồn cung “đất hiếm” những khoáng chất then chốt trong nhiều công nghệ quan trọng để đối phó với các hạn chế xuất khẩu mới của Trung Quốc.
Các quy định mới này trao cho Trung Quốc đòn bẩy đáng kể trong cuộc chiến thương mại với Mỹ, khi cả hai quốc gia đang chạy đua để thống trị tương lai của trí tuệ nhân tạo (AI) và các chip bán dẫn nền tảng cho công nghệ này.
Mỹ và Trung Quốc đã đối đầu về xuất khẩu công nghệ và các công nghệ liên quan đến quốc phòng trong hàng chục năm qua, và Bắc Kinh có thể nới lỏng hoặc cấp miễn trừ cho các quy định mới nếu muốn hạ nhiệt căng thẳng.
Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng động thái mới nhất của Trung Quốc thể hiện sự sẵn sàng và khả năng chưa từng có để thử thách giới hạn trong quan hệ với Mỹ vào thời điểm đặc biệt nhạy cảm trong mối quan hệ song phương.
“Chúng ta đang chơi với lửa,” Edward Alden, thành viên cấp cao của Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nhận định.
“Chúng ta thực sự không biết hậu quả có thể xảy ra là gì. Có thể nó chỉ là một đốm lửa nhỏ, hoặc cũng có thể bùng cháy mất kiểm soát với những hệ quả khó lường.”
Sau nhiều tháng tiến triển hướng tới một thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung, tiến trình này đã đột ngột dừng lại tuần trước khi chính phủ Trung Quốc công bố loạt hạn chế mới, rộng rãi hơn, đối với các khoáng sản đất hiếm và sản phẩm liên quan.
Theo đó, các công ty phải xin giấy phép cho các sản phẩm sản xuất ở nước ngoài có chứa lượng nhỏ khoáng sản đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc sử dụng công nghệ khai thác đất hiếm của Trung Quốc.
Trung Quốc cũng công bố các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với năm loại khoáng sản đất hiếm khác, cùng các công nghệ liên quan đến pin lithium.
Động thái này đe dọa gây xáo trộn hàng loạt ngành công nghệ cao phụ thuộc vào những vật liệu này bao gồm sản xuất chip, xe điện, và tiêm kích F-35 của Mỹ.
Theo Oxford Economics, Trung Quốc chiếm gần 70% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu vào năm 2024.
Owen Tedford, nhà phân tích cấp cao tại Beacon Policy Advisors, cho rằng Bắc Kinh xem đây là “đòn bẩy mạnh mẽ” có thể dùng để buộc Washington nhượng bộ.
“Người Trung Quốc coi đây là công cụ có sức mạnh lớn, phần lớn vì chuỗi cung ứng bên ngoài Trung Quốc chưa phát triển, nên Mỹ khó có lựa chọn thay thế,” Tedford nói.
Trước đó, vào tháng 4, Trung Quốc đã áp đặt hạn chế xuất khẩu với bảy loại khoáng sản sau khi Mỹ áp thuế quan nặng lên Trung Quốc và nhiều quốc gia khác.
Dù các khoáng sản đất hiếm tồn tại ở nhiều nơi, nhưng trữ lượng đủ lớn để khai thác có lợi nhuận lại rất hiếm.
Louise Loo, trưởng bộ phận Kinh tế châu Á tại Oxford Economics, cảnh báo rằng ngay cả gián đoạn một phần chuỗi cung ứng cũng “gây chấn động khắp thị trường.” Bà ước tính các hạn chế này có thể khiến tăng trưởng kinh tế Mỹ giảm ít nhất 1 điểm phần trăm trong hai năm và đó mới chỉ là “ước tính thấp nhất.”
Động thái của Trung Quốc đã khiến ông Trump phản ứng mạnh, đe dọa áp thuế 100% và kiểm soát xuất khẩu đối với “phần mềm trọng yếu.” Căng thẳng leo thang khiến thị trường tài chính toàn cầu lao đao, khi hai siêu cường tưởng như sắp đạt thỏa thuận thương mại nay lại quay về thế đối đầu.
Trong những năm gần đây, Mỹ đã liên tục mở rộng kiểm soát xuất khẩu chip bán dẫn.
Chính quyền Trump ban đầu áp hạn chế với chip H20 của Nvidia, nhưng sau đó rút lại vào mùa hè — quyết định này vấp phải phản ứng dữ dội từ cả hai đảng. Bắc Kinh sau đó đã cấm các công ty Trung Quốc mua chip Nvidia, theo Financial Times.
Dù Trump trấn an người ủng hộ trên Truth Social rằng “đừng lo về Trung Quốc, mọi chuyện sẽ ổn,” nhưng động thái mới đã thúc đẩy chính quyền tăng cường đảm bảo nguồn cung đất hiếm cho Mỹ.
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent nói với CNBC hôm thứ Tư:
“Khi có thông báo như tuần này từ Trung Quốc về đất hiếm, bạn nhận ra rằng chúng ta phải tự chủ, hoặc ít nhất là dựa vào các đồng minh.”
Ông nói thêm: “Khi đối mặt với nền kinh tế phi thị trường như Trung Quốc, bạn phải thực thi chính sách công nghiệp.”
Chính quyền Trump thời gian gần đây đã can thiệp mạnh vào chính sách công nghiệp, bao gồm việc mua cổ phần trong các công ty công.
Trump đã phê duyệt thương vụ sáp nhập giữa U.S. Steel và Nippon Steel (Nhật Bản) vào tháng 6, trong đó chính phủ Mỹ được cấp “cổ phần vàng.” Vào tháng 7, Bộ Quốc phòng Mỹ mua khoảng 15% cổ phần của công ty khai thác đất hiếm MP Materials.
Tháng 8, chính quyền cũng mua 10% cổ phần của hãng sản xuất chip đang gặp khó khăn Intel, và gần đây công bố sở hữu cổ phần tại hai công ty khai khoáng Canada: Lithium Americas và Trilogy Metals.
Bessent cho biết chính phủ có kế hoạch thiết lập “mức giá sàn” trong nhiều ngành và tạo ra “kho dự trữ khoáng sản chiến lược.”
Tedford nhận xét:
“Những gì chúng ta đang thấy là nỗ lực mở rộng chuỗi cung ứng trong nước và cùng các đồng minh để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.”
Tuy nhiên, ông cảnh báo việc này sẽ mất thời gian, bởi Trung Quốc có lợi thế địa lý lớn — sở hữu gần một nửa trữ lượng đất hiếm toàn cầu, khoảng 44 triệu tấn, trong khi Mỹ chỉ có 1,9 triệu tấn, tức khoảng 2% (theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ).
Alden cho biết dù chính quyền Trump có thể rót thêm tiền vào khai thác, nhưng Mỹ “vẫn chưa có chiến lược rõ ràng để tự chủ về đất hiếm.”
“Những bước đi này cho thấy chúng ta tụt lại bao xa đây là chiến lược lẽ ra phải được thực hiện từ 10–15 năm trước,” ông nói, gọi các hành động gần đây của Nhà Trắng là “rời rạc và thiếu định hướng.”
Sự khó đoán của chính ông Trump cũng có thể ảnh hưởng đến cách Bắc Kinh thực thi quy định mới và mức độ sẵn sàng đối mặt với phản ứng mạnh từ Washington.
Tedford dự đoán:
“Tôi sẽ hơi ngạc nhiên nếu Trung Quốc không thực thi hạn chế. Nhưng họ có thể cam kết rằng các giấy phép xuất khẩu vẫn sẽ được phê duyệt tức là ‘kinh doanh như thường lệ,’ nhưng vẫn giữ nút tắt-bật trong tay để sử dụng khi muốn gây áp lực.”
HẠNH DƯƠNG
Tổng hợp.
www.Vietpressusa.us