Lịch sử xây dựng Nhà Thờ TAM TÒA ở Đồng Hới với Cố Trung René Morineau vào năm 1935

Theo tạp chí Bulletin des Missions Etrangères, năm 1934 cho biết (xin lược ghi): Sau khi chủ sự lễ an táng cho linh mục tiền nhiệm là cố Huề Henry de Pirey qua đời tại Hà Nội vào ngày 26/7/1934; ngày 02/8, cố Trung đã có mặt tại Tam Tòa để dâng Thánh lễ cầu nguyện cho cố Huề Henry de Pirey với sự hiện diện của trên 30 linh mục cùng giáo dân tham dự đứng tràn ra khuôn viên nhà thờ.

Nhà thờ TAM TÒA ở Đồng Hới. Hình chụp năm 1953

Theo báo cáo của Đức cha Lamasle (tên VN: Lễ) năm 1937 thì giáo xứ Tam Tòa và các giáo họ trực thuộc có 2.309 giáo dân và 106 nữ tu. Đây là thánh lễ đầu tiên cũng là ngày cố Trung René Morineau chính thức nhận địa sở cùng quản hạt Tam Tòa. Vị linh mục tiền nhiệm là cố Huề Henry de Pirey, với 17 năm làm bổn sở đã gầy dựng giáo xứ vững mạnh, giáo dân đã được an cư lạc nghiệp.

Khi mới đến Tam Tòa, việc đầu tiên cố Trung cho xây dựng nhà dục anh ở cuối xứ đạo để nuôi trẻ mồ côi; tiếp theo phối hợp với ty công chánh thị xã Đồng Hới xây dựng bờ kè dọc theo bờ sông từ cầu Mụ Kề đến hết nhà xứ, Riêng đoạn phía sau nhà thờ được xây cao và kiên cố hơn. Trước khi san lấp, cố Trung đã cho đóng cọc bằng các cây tre già.

Tạp chí Bulletin des Missions Etrangères, năm 1935 (tr.814-817) đã mô tả việc "Tam Tòa làm nhà thờ mới" như sau (xin lược dịch): "Cố Morineau, cha bề trên quản hạt Quảng Bình đã bắt tay vào một công việc to lớn: việc xây dựng nhà thờ giáo xứ Tam Tòa. Quả thật đúng lúc: nhà thờ cũ đã hư hỏng, thánh đường đã quá chật chội với cộng đồng giáo dân đã phát triển nhiều trong những năm gần đây.

Tiếc là, kinh phí eo hẹp chỉ cho phép Ngài chỉ thực hiện một phần công trình: cung thánh và một số ghế ngồi. Việc xây dựng có thể tạm thời xử dụng lòng nhà thờ cũ. Bản vẽ được lấy từ cung thánh nhà thờ La Vang nhưng tầm vóc nhỏ hơn.

Cố Trung xây dựng công trình kiến trúc này rất am tường công việc, hơn nữa, Ngài xử dụng các thợ cũ nên công việc trở nên hoàn hảo... Không còn nghi ngờ gì nữa là khi công trình hoàn thành, giáo dân Tam Tòa sẽ có một thánh đường rộng rãi, vững chắc và đẹp đẽ."

Cũng theo Đức cha Lamasle trong báo cáo cùng năm 1937cho biết: "Các tòa nhà cô nhi viện vừa hoàn thành thì cha Morineau đã khởi công xây dựng một ngôi trường và một thánh đường, nhà thờ này không chối cãi là một trong những thánh đường đẹp nhất của Miền Truyền Giáo." (bản dịch của cha Stanislaô Nguyễn Đức Vệ).

Vậy thì đã rõ, việc xây dựng nhà thờ Tam Tòa được khởi công vào năm 1935 và được hoàn thành vào đầu năm 1938.

Cũng cần biết thêm về ngôi nhà thờ cũ được cố Bổn Jean Bonnard xây dựng vào năm 1902 với cột kèo bằng gỗ tốt, tường xây và lợp ngói. Sau khi xây dựng nhà thờ mới, ngôi nhà thờ cũ đã được nhượng lại cho giáo xứ Tân Mỹ ở gần cửa biển Thuận An, Thừa Thiên - Huế, nơi mà trước đây cố Trung đã từng làm bổn sở. (Hiện nay, các cột gỗ và vi kèo vẫn con sử dụng tốt ở nhà thờ Tân Mỹ.)

Có câu: "Khi nhìn tháp cỗ lại nhớ cố Trung". Tháp cỗ ở đây là 2 di tích còn lại của nhà thờ La Vang và Tam Tòa, những công trình tiêu biểu của nhà kiến trúc lỗi lạc René Morineau. Được biết, khi xây dựng nhà thờ La Vang thì phần gỗ được đưa từ Quảng Bình vào; còn khi xây dựng nhà thờ Tam Tòa thì gạch ngói cùng những bông gió tráng men được vận chuyển từ lò gạch xứ Trí Bưu, nơi đã cung cấp vật liệu cho nhà thờ La Vang.

Lại có sự trùng hợp khá thú vị là sau nhiều năm xây dựng, Vương cung Thánh đường La Vang sẽ được khánh thành vào tháng 10/2020; chỉ 2 tháng sau, nhà thờ mới của giáo xứ Tam Tòa cũng sẽ được cung hiến. Bởi vậy, nên có nhiều người ví von là La Vang và Tam Tòa là anh em con cùng một cha.

Nhà thờ TAM TÒA bị chiến tranh Việt Nam tàn phá, Ảnh chụp năm 2009

Phần tui,kẻ xa quê nhà lưu lạc vào Nam từ thuở niên thiếu. Trong trăm ngàn nổi nhớ thì nhớ cái nơi mình đã gởi lại núm nhau,cuống rốn là day dứt hơn cả. Đó là động lực để hơn 3 thập niên qua, tui đã ngược xuôi về với quê nhà để mong được làm "chút chi đó" cho giáo xứ, giáo hạt Tam Tòa được hồi sinh. Cũng đã không biết bao lần tui đã ngẫn ngơ với nổi xót xa, hờn tủi bên di tích tháp chuông nhà thờ.

Bao năm qua, được biết nhiều bậc "liền anh, liền chị" cùng thế hệ các em tui cũng đã về với đất tổ. Mong rằng, ngày khánh thành nhà thờ mới Tam Tòa sẽ là dịp hội ngộ của những người con lưu lạc xa quê.

Linh mục Nguyễn Tình, đang phục vụ tai giáo xứ Savanakhet thuộc giáo hội Lào. Tháng 10/2018, khi đã qua tuổi 80, tuy sinh ở Lào, nhưng Sáo Bùn - Tam Tòa là quê cha, đất tổ nên đã về thăm

Cuối cùng, xin giới thiệu cùng bà con hình ảnh một cụ già đang quỳ gối hôn đất bên vỉa hè trước rào sắt kiên cố nơi di tích nhà thờ (hình 5) - Đó là Linh mục Nguyễn Tình, đang phục vụ tai giáo xứ Savanakhet thuộc giáo hội Lào. Tháng 10/2018, khi đã qua tuổi 80, tuy sinh ở Lào, nhưng Sáo Bùn - Tam Tòa là quê cha, đất tổ. Không quên cội nguồn, nhiều lần cha lại trở về thăm viếng. Noi gương cha, biết đâu chúng ta cũng có lúc nào đó sẽ gởi lại chút nước mắt mặn chát của tuổi già nơi di tích nhà thờ Tam Tòa? Là bởi, "quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi làm người ".